Alergia to nadmierna reakcja układu odpornościowego na substancje, które w normalnych warunkach nie są szkodliwe dla organizmu. U osób uczulonych organizm traktuje te substancje jako zagrożenie i uruchamia reakcję obronną, która prowadzi do nieprzyjemnych objawów. Alergia może mieć różne postaci i wpływać na różne układy organizmu – skórę, drogi oddechowe czy układ pokarmowy.
Mechanizm alergii opiera się na nadprodukcji przeciwciał IgE, które reagują z alergenem, powodując uwolnienie histaminy i innych mediatorów stanu zapalnego. To właśnie histamina odpowiada za świąd, obrzęk czy zaczerwienienie skóry.
Alergia może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej rozwija się już w dzieciństwie. Niektóre alergie mogą ustąpić z wiekiem, inne pozostają na całe życie.
Spis treści
Rodzaje alergii
Alergia pokarmowa
Alergia pokarmowa to reakcja organizmu na określone składniki pokarmowe. Najczęstszymi alergenami są mleko, jaja, orzechy, soja, gluten oraz owoce morza. Objawy alergii pokarmowej obejmują wysypkę, obrzęk ust i gardła, bóle brzucha, biegunkę, a w skrajnych przypadkach – wstrząs anafilaktyczny.
Alergia wziewna
Jest to jeden z najczęstszych rodzajów alergii, wywoływany przez alergeny unoszące się w powietrzu, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt i pleśń. Objawy to przede wszystkim kichanie, wodnisty katar, łzawienie oczu oraz duszności.
Alergia kontaktowa
Alergia kontaktowa pojawia się, gdy skóra ma bezpośredni kontakt z alergenem, takim jak metale (np. nikiel), lateks, kosmetyki lub detergenty. Objawy obejmują świąd, zaczerwienienie, pokrzywkę i pęcherzyki na skórze.
Alergia na jad owadów
Użądlenia pszczół, os, szerszeni czy mrówek mogą powodować reakcje alergiczne. W łagodniejszych przypadkach występuje obrzęk i ból w miejscu ukąszenia, natomiast w cięższych może dojść do reakcji anafilaktycznej, wymagającej natychmiastowej interwencji medycznej.
Alergia na leki
Niektóre leki, takie jak antybiotyki (np. penicylina), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) czy środki kontrastowe, mogą wywoływać reakcje alergiczne, od łagodnej wysypki po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.
Najczęstsze alergeny
- Pyłki roślin (trawy, drzewa, chwasty)
- Roztocza kurzu domowego
- Sierść zwierząt (koty, psy, gryzonie)
- Pleśń i grzyby
- Pokarmy (orzechy, mleko, jajka, soja, gluten, owoce morza)
- Leki (penicylina, aspiryna)
- Jad owadów (pszczoły, osy, szerszenie)
- Metale (nikiel, chrom)
Objawy alergii
Objawy skórne
- Wysypka
- Pokrzywka
- Świąd
- Obrzęk
Objawy układu oddechowego
- Kichanie
- Katar sienny
- Duszność
- Świszczący oddech
Objawy układu pokarmowego
- Nudności
- Wymioty
- Bóle brzucha
- Biegunka
Objawy ogólnoustrojowe
- Gorączka
- Wstrząs anafilaktyczny (spadek ciśnienia, trudności w oddychaniu, utrata przytomności)
Przyczyny alergii
Alergia ma podłoże genetyczne i środowiskowe. Jeśli jedno z rodziców ma alergię, ryzyko u dziecka wzrasta do 30-50%. Główne czynniki wywołujące alergie to:
- Predyspozycje genetyczne
- Zanieczyszczenie środowiska
- Dieta i styl życia
- Kontakt z alergenami w dzieciństwie
Diagnostyka alergii
Rozpoznanie alergii jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Diagnostyka opiera się na wywiadzie lekarskim oraz specjalistycznych testach.
Testy skórne
To jedna z najczęściej stosowanych metod diagnozowania alergii. Polega na naniesieniu na skórę niewielkich ilości alergenów i obserwacji reakcji. Jeśli pojawi się zaczerwienienie, świąd lub obrzęk, oznacza to alergię na dany czynnik.
Badania krwi
Pomiar poziomu przeciwciał IgE we krwi pozwala określić, czy organizm reaguje na określone alergeny. Testy te są szczególnie przydatne u dzieci i osób z ciężkimi reakcjami alergicznymi.
Próby prowokacyjne
Polegają na kontrolowanym podaniu alergenu (np. pokarmu lub leku) w warunkach szpitalnych. Jest to metoda stosowana głównie w diagnozie alergii pokarmowej i lekowej, ale może być ryzykowna, dlatego wymaga obecności lekarza.
Dawkowanie leków na alergię
W leczeniu alergii stosuje się różne grupy leków, których dawkowanie zależy od rodzaju i nasilenia objawów.
Leki przeciwhistaminowe
Najczęściej stosowane w leczeniu alergii, blokują działanie histaminy odpowiedzialnej za objawy alergiczne. Przykłady:
- Cetyryzyna, loratadyna – stosowane na alergie skórne i wziewne
- Difenhydramina – stosowana w ciężkich reakcjach alergicznych
Dawkowanie: zazwyczaj 1 tabletka dziennie dla dorosłych, u dzieci dawkę ustala lekarz.
Kortykosteroidy
Działają przeciwzapalnie i są stosowane w cięższych przypadkach alergii, np. w astmie alergicznej czy atopowym zapaleniu skóry. Mogą występować w postaci:
- Maści (np. hydrokortyzon) – na objawy skórne
- Aerozoli do nosa (np. mometazon) – na alergiczny nieżyt nosa
- Tabletek – w ciężkich reakcjach alergicznych
Dawkowanie: zależne od leku i objawów, konieczna konsultacja z lekarzem.
Leki przeciwwstrząsowe
Adrenalina jest podawana w sytuacjach zagrażających życiu, np. podczas wstrząsu anafilaktycznego. Podaje się ją domięśniowo za pomocą autostrzykawki (np. EpiPen).
Immunoterapia
Terapia odczulająca polega na stopniowym przyzwyczajaniu organizmu do alergenu poprzez jego kontrolowane podawanie w małych dawkach. Proces trwa od kilku miesięcy do kilku lat, ale może znacznie zmniejszyć objawy alergii.
Leczenie alergii
Leczenie alergii obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i metody niefarmakologiczne.
Farmakoterapia
Stosowanie leków przeciwhistaminowych, kortykosteroidów, inhibitorów leukotrienów czy immunoterapii pozwala kontrolować objawy alergii i poprawia komfort życia.
Unikanie alergenów
Podstawowa zasada leczenia alergii to eliminacja kontaktu z alergenem:
- Alergia na kurz – częste sprzątanie, usunięcie dywanów, stosowanie filtrów HEPA
- Alergia pokarmowa – unikanie alergenów w diecie
- Alergia wziewna – ograniczenie przebywania na zewnątrz w okresie pylenia roślin
Terapia odczulająca
Odczulanie (immunoterapia) jest jedyną metodą, która może całkowicie wyeliminować alergię. Polega na podawaniu alergenu w kontrolowanych dawkach przez kilka lat.
Domowe sposoby na alergię
Niektóre naturalne metody mogą pomóc w łagodzeniu objawów:
- Nawilżanie powietrza – pomaga w alergiach wziewnych
- Picie naparów ziołowych (np. rumianek) – działa przeciwzapalnie
- Stosowanie oleju kokosowego na skórę – łagodzi swędzenie przy alergii kontaktowej
Czy alergia może być groźna?
Tak, w niektórych przypadkach alergia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Największym zagrożeniem jest wstrząs anafilaktyczny, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Może on powodować:
- Spadek ciśnienia
- Trudności w oddychaniu
- Utratę przytomności
Osoby narażone na ciężkie reakcje alergiczne powinny zawsze mieć przy sobie adrenalinę (EpiPen).
Profilaktyka i zapobieganie alergii
Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju alergii, warto:
- Unikać dymu tytoniowego – zwiększa ryzyko alergii u dzieci
- Dbać o dietę bogatą w probiotyki – wspierają odporność
- Unikać kontaktu z alergenami – szczególnie u osób podatnych
- Regularnie wietrzyć mieszkanie i utrzymywać czystość
Kiedy udać się do lekarza?
Warto skonsultować się z alergologiem, gdy:
- Objawy alergii utrudniają codzienne funkcjonowanie
- Leki przeciwhistaminowe nie przynoszą ulgi
- Pojawia się silna reakcja alergiczna (np. obrzęk gardła, duszności)
- Występują powikłania, takie jak astma alergiczna
Podsumowanie
Alergia to coraz powszechniejszy problem, który może znacząco obniżyć jakość życia. Na szczęście istnieją skuteczne metody leczenia – od leków przeciwhistaminowych po immunoterapię. Kluczowe jest unikanie alergenów oraz szybkie reagowanie na objawy, szczególnie w przypadku groźnych reakcji alergicznych.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
- Czy alergia może zniknąć z wiekiem?
Tak, niektóre alergie (np. pokarmowe u dzieci) mogą ustąpić z czasem, jednak inne, np. alergia wziewna, często utrzymują się przez całe życie. - Jak szybko działają leki przeciwhistaminowe?
Większość leków zaczyna działać w ciągu 30-60 minut od przyjęcia. - Czy alergia jest dziedziczna?
Tak, jeśli jedno z rodziców ma alergię, dziecko ma około 30-50% szans na jej wystąpienie. - Jakie są naturalne sposoby na alergię?
Nawilżanie powietrza, herbaty ziołowe (np. rumianek), unikanie alergenów i zdrowa dieta mogą pomóc w łagodzeniu objawów. - Czy alergia może prowadzić do astmy?
Tak, nieleczona alergia wziewna może prowadzić do rozwoju astmy alergicznej.